Emoties

Bijna alle bevindingen van grote namen in emotieonderzoek roepen een beeld op van herkenning. Het boek van Emotion and Cognition begint met, hoe kan het ook anders, Darwin. Die bekeek emoties, net als andere fenomenen die hij bestudeerde vanuit het perspectief van evolutie: wat is de functie? Daarmee zijn we er nog niet, want er zijn heel veel aspecten van emoties, zoals bijvoorbeeld gezichtsuitdrukkingen voor angst of blijdschap, die niet perse functioneel te noemen zijn voor het individu zelf. Na Darwin kwam James die zei dat er zonder lichamelijke gewaarwordingen geen emoties bestaan. Het boek gaat dan verder met de derde grote stroming, de cognitieve. Voordat deze benadering werd besproken werd er in de collegesheets een uitstapje gemaakt naar de “Two Pathway  Theory” van LeDoux. Ik denk dat deze Amerikaan een van de figuren is geweest waarom ik psychologie wilde gaan studeren. Het limbisch systeem, waar veel alternatieve stromingen graag naar verwijzen om uitleg te geven over emoties zoals angst bijvoorbeeld, was voor die tijd nog een verwarrende brei voor mij. Papez (1937) benoemde de hersengebieden hypothalamus, thalamus, cinguate gyrus en de hippocampus als onderdelen van het zogenaamde limbisch systeem. Daar werden door MacLean (1952) de amygdala, orbitofrontale cortex (OFC) en delen van de basale ganglia aan toegevoegd. Inmiddels is bekend dat de hippocampus vooral voor geheugen is en de hypothalamus voor motivatie en dat de rol van de amygdala (waarvan we er overigens twee hebben, aan weerskanten van de hersenen) en OFC van veel groter belang zijn in emoties dan de bedenkers van het limbisch systeem dachten.

De cognitieve benadering bedacht terecht dat de missing link in emotietheorieën is hoe iemand een situatie voor zichzelf taxeert. Bij deze benadering komen we na Arnold, die een vrouw is, een man tegen met de naam Lazarus. Voor beiden is appraisal, oftewel hoe een situatie wordt ingeschat, bepalend voor de emotie die volgt. Waar komt trouwens de uitdrukking vandaan van “lazarus zijn” als het over dronken zijn gaat? Of zoals ik vroeger mijn ouders hoorden zeggen dat ze zich het lazarus hadden gewerkt, waarbij heel hard werken werd bedoeld.

Het hangt van de persoonlijke relevantie van een situatie of object voor iemand persoonlijk af welke emotie op de waarneming volgt. Dat is geen bewust en intellectueel proces maar een heel snelle en ruwe inschatting, ongeveer zoals processen verlopen waardoor aandacht ergens op gericht wordt. James had dit gedeelte destijds een beetje overgeslagen. Gedachten kunnen veel met de ervaring van emoties doen, dat herken je wel als je jezelf sust voor iets dat je eng vindt. Zoals ik dat de afgelopen weken deed bij het dagelijks vangen van het kill-and-attack konijn om haar de dagelijks dosis medicijn in haar bekje te spuiten. “Het is maar een konijn, geen roofdier”, hoewel konijnentanden en nagels ook best scherp zijn. Het is wel grappig (en geruststellend) om te merken dat ook hier geldt dat oefening maakt dat iets steeds minder eng wordt. Ik weet niet zeker of dat ook voor het konijn op gaat, want zij trilt nog steeds als ze op  mijn schoot ligt en ik het spuitje in haar mondje leeg.

Voor de onderzoeken op het gebied van emoties worden nogal eens films gebruikt. Bij de beschrijving van een zo’n film werden jongens in een of ander ritueel besneden, terwijl ze door oudere mannen stevig worden vastgehouden. De beschrijving ging verder met dat er veel bloed vloeide en de jongens zichtbaar grote stress vertoonden. Tijdens alleen het lezen al, voelde ik in mijn buik een gevoel dat ik vaker heb als ik hoor of zie dat iemand pijn heeft. Een gevoel dat anders is dan walging maar er waarschijnlijk wel aan verwant is, het geeft mij letterlijk een kortstondige fysieke gewaarwording alsof er iets omdraait in mijn buik. Wie stoïcijns naar zoiets kan kijken kan of zichzelf erg goed sussen of heeft minder inlevingsvermogen, denk ik.

Tenslotte zijn er in de verschillende stromingen ook nog de sociaal constructivisten die grote waarde hechten aan het sociale aspect van emoties en daar functies uit afleiden. Dat staat volgens mij niet zozeer in verband met evolutionaire ideeën maar toch heeft het al dan niet uiten van emoties of de mate van reguleren ervan wel degelijk een functie voor overleven, op sociaal gebied wel te verstaan.

Het lijkt of elke benadering van emotieonderzoek op zichzelf staat maar vaak is er overlap en dat maakt het leren voor een tentamen wat lastiger. Morgenmiddag moet ik er aan geloven ondanks dat ik mij er nog niet echt klaar voor voel.

Het is wel heel erg interessant om emoties te bestuderen. Waarom is er geen master opleiding alleen over emotie? Je ziet emotie gerelateerde problemen namelijk niet alleen terug in klinische settings maar ook op sociaal gebied. Daarmee impliceer ik dus onbedoeld dat de studie psychologie sowieso over problemen gaat. Terwijl er ook zoveel moois is op het gebied van emoties, zoals blijdschap en liefde, maar ja, niemand zal naar de psycholoog stappen omdat ie te gelukkig is of teveel liefde ervaart.

Ik ga nog even een paar uurtjes met emoties verder voordat ik mij vanaf morgen vijf dagen lang volledig op seks ga storten.  

Met dank aan Cornelius’ helder geschreven boek “The Science of Emotion”.